Pak histori dhe një lexim analitik i 19 ligjeve të Thomas Hobbes-it
Në vitin 1651, Thomas Hobbes botoi një libër që do të trondiste mënyrën se si njeriu e kuptonte pushtetin, shtetin dhe vetveten. “Leviatani”, përbindëshi mitik i përmendur në Bibël si një krijesë gjigante e detit, simbolizonte fuqinë absolute, një forcë e madhe, e frikshme dhe e pakontrollueshme. Për Hobbes-in, ky përbindësh nuk është Zot dhe as djall por vetë shteti. Një përbindësh i krijuar nga njerëzit, për të shpëtuar njerëzit nga vetvetja sepse pa të, thoshte Hobbes, jeta e njeriut do të ishte e vetmuar, e varfër, e ndyrë, shtazarake dhe e shkurtër. Ky është thelbi i filozofisë së tij që njeriu nga natyra, është i prirur për konflikt, për pushtet, për mbijetesë kundër tjetrit. Në mungesë të një autoriteti të përbashkët, shoqëria do të shndërrohej në “luftë të të gjithëve kundër të gjithëve” Për t’i shpëtuar kësaj gjendjeje, njerëzit pranojnë të dorëzojnë një pjesë të lirisë së tyre dhe të formojnë një autoritet të vetëm, Leviathanin që garanton paqen dhe rendin. Por ky përbindësh nuk qëndron mbi ligjin sepse ai është vetë ligji. E megjithatë, për ta legjitimuar këtë pushtet, Hobbes ndërton një sistem etik të hollë. 19 ligje natyrore që janë rregulla të arsyes për të ruajtur jetën dhe bashkëjetesën. 19 ligjet natyrore sipas Hobbs-it janë rendi moral përpara rendit politik. Për Hobbes-in, “ligjet e natyrës” janë urdhra të arsyes që tregojnë si duhet të sillet njeriu për të siguruar paqen.Nuk janë ligje të shkruara nga shteti por rregulla morale që lindin nga vetë instinkti për mbijetesë dhe përbashkësi. Më poshtë është një analizë e përmbledhur, por e thelluar e secilës:
1. Kërko paqen dhe ndiqe atë, njeriu duhet të përpiqet për paqe sa herë që kjo është e mundur. Ky është parimi themelor që ngre gjithë strukturën e Leviatanit. 2. Hiq dorë nga e drejta për gjithçka, nëse të tjerët bëjnë të njëjtën gjë Ky është themeli i kontratës sociale. Njeriu pranon të mos i bëjë çdo gjë që dëshiron, nëse edhe të tjerët kufizohen njësoj. Kështu lind rendi. 3. Respekto marrëveshjet që bën. Nëse njeriu nuk respekton fjalën, nuk ka as shtet, as moral.Kjo është “baza e drejtësisë”. 4. Mos kërko më shumë se sa pranon për të tjerët Parimi i barazisë morale, drejtësia lind nga reciprociteti. 5. Bëhu mirënjohës. Mosmirënjohja shkatërron lidhjen mes njerëzve. Mirënjohja është garancia e bashkëjetesës. 6. Shfaq falje. Falja ruan paqen, hakmarrja e ringjall luftën natyrore. 7. Mos mbaj urrejtje të përjetshme.Nëse zemërimi bëhet parim, shoqëria shkatërrohet. 8. Mos u mburr me pushtetin tënd.Krenaria është burim përçarjeje. Pa modesti, s’ka rend. 9.Prano se të gjithë janë të barabartë nga natyra. Barazia e lindur është themeli i paqes edhe pse pushteti e ndan. 10.Mos pretendoni përfitime që nuk i meritoni.Drejtësia si ndershmëri ekonomike e morale. 11.Mos bëj gjyq vetë. Në natyrë, secili është gjykatës i vetvetes. Në shoqëri, vetëm Leviathani gjykon. 12.Mos i trajto njerëzit me përbuzje.Respekti është çelësi i bashkëjetesës civile. 13.Mos e quaj padrejtësi atë që është vendosur me marrëveshje.Ligji i rendit është më i lartë se emocioni individual. 14.Mos u hakmerr ndaj të pafajshmit për fajet e të tjerëve.Përgjegjësia duhet të jetë personale. 15.Bëhu i gatshëm të gjykosh drejt.Drejtësia është urdhër i arsyes jo i pasionit. 16.Mos kërko dënime që kalojnë masën. Proporcionaliteti është kusht i paqes civile. 17. Mos i lejo vetes luks të panevojshëm në dëm të tjerëve.Egoizmi material dëmton rendin shoqëror. 18.Ndihmo të tjerët për të jetuar në paqe.Solidariteti është shenjë e arsyes njerëzore. 19.Respekto autoritetin që ruan këto ligje. Kjo është vula e sistemit të Hobbes-it,pa një fuqi që i detyron të gjithë ligjet natyrore mbeten. Në pamje të parë, “përbindëshi” Leviathan tingëllon si një figurë tiranike por për Hobbes-in, ky përbindësh është mjekimi i sëmundjes njerëzore.Pa një pushtet të përbashkët, çdo njeri do të kthehej në ujk për tjetrin. Në këtë kuptim, Leviatani është paradoksi i civilizimit, një një liri që lind nga dorëzimi, një rend që lind nga frika. Hobbes-i e koncepton shtetin si trup të përbashkët, ku qytetarët janë organet dhe sundimtari është zemra. Në frontispicin e librit të tij, ai e vizaton këtë përbindësh me një kurorë në kokë, trupin e përbërë nga mijëra njerëz të vegjël, një metaforë e mrekullueshme, përbindëshi është vetë ne. Pas katër shekujsh, Leviatani mbetet thellësisht aktual. Në kohën e krizave politike, të populizmit, të shteteve që forcohen në emër të sigurisë, pyetja e Hobbes-it vazhdon të na ndjekë se sa liri jemi gati të sakrifikojmë për paqe? Në epokën digjitale, Leviatani nuk është më një mbret por një sistem, një rrjet, një algoritëm që na mbron dhe na kontrollon njëkohësisht. Por, siç thotë Hobbes, përbindëshi nuk është i keq në vetvete. Ai bëhet i tillë vetëm kur harron se është krijuar për njeriun dhe jo e kundërta. Si përfundim, Leviatani nuk është libër për pushtetin por për frikën që e lind pushtetin. Hobbes e kuptoi se njeriu është krijesë që kërkon rend edhe në kurriz të lirisë dhe 19 ligjet e tij janë përpjekja për të vënë arsyen në shërbim të paqes,për të ndërtuar një moral që mund t’i rezistojë kaosit. Në fund të fundit, përbindëshi i Hobbes-it është pasqyra e njeriut vetë kur shikon Leviathanin, sheh fytyrën e vetes,të frikës, të dëshirës për rend, të luftës për mbijetesë. Leviatani është përbindëshi që ruan paqen por edhe kujtesa se pa arsyen, përbindëshi jemi ne.
