Nëse ka një autor që i dha Romës jo vetëm një histori por një shpirt të përjetshëm, ai është Tit Livi.
Vepra e tij kolosale, Ab urbe condita (Që nga themelimi i qytetit), është më shumë se një rrëfim kronologjik, është një monument letrar dhe moral mbi mënyrën se si një qytet i vogël në brigjet e Tiberit u shndërrua në perandorinë më të madhe të botës antike.
Në duart e Livit, historia e Romës nuk është thjesht kujtim por kujtesë e ndërtuar me solemnitet, si një tempull prej fjalësh ku çdo ngjarje shërben për të edukuar, për të frymëzuar dhe për të kujtuar.Për të, historia është arkitekturë morale, gurët e saj janë virtytet, dritaret janë shembujt e guximit dhe themeli është besimi në fatin e Romës.
Tit Livi nuk ishte senator, as politikan, as ushtarak. Ai ishte një qytetar i heshtur i Padovës
që i vështroi ngjarjet e Romës me syrin e një filozofi dhe zemrën e një morali të lartë republikan.
Në një kohë kur Augusti po konsolidonte pushtetin e tij dhe Republika po shuhej, Livi zgjodhi një rrugë të guximshme, të krijojë kujtesën e përbashkët të një kombi përmes historisë.
Në vëllimet e tij , më shumë se 140 libra, nga të cilët vetëm 35 kanë mbijetuar, ai ndërton një epope qytetare, nga themelimi mitik i Romës me Romulin e Remin, tek luftërat punike, te ngritja e perandorisë.Por pas çdo beteje, pas çdo fitoreje, qëndron një ide, virtyti (virtus) është forca e vërtetë e Romës dhe jo shpatat e saj.
Në këtë kuptim, Livi është më afër Homeri sesa Tukididi. Ai nuk analizon, ai ndërton karaktere, nuk përmend vetëm fakte por ngre shembuj.Historia e tij është didaktike dhe poetike njëkohësisht është një ftesë për romakët që të kujtojnë pse u bënë të mëdhenj, që të mos harrojnë rrënjët e tyre morale.
Tit Livi e shprehu vetë qëllimin e tij në një fjali që ka mbetur proverbiale, “ Historia est magistra vitae” Historia është mësuese e jetës.
Në këtë moto qëndron filozofia e tij, historia nuk është një arkiv ngjarjesh por një pasqyrë për brezat.Nëpërmjet rrëfimeve të tij për virtytin e Cincinnatusit, drejtësinë e Brutusit, sakrificën e Lucrecës apo disiplinën e Scipit, Livi krijon një galeri monumentale të shpirtit romak.Ai i paraqet këta njerëz jo si mite por si modele, si gurë themeli të asaj që ai e quan mos maiorum, “zakonet e të parëve”, thelbi moral i Romës.
Në duart e tij, historia shndërrohet në një liturgji qytetare.Çdo episod bëhet si një rit, një kujtim që ruan identitetin e një populli.Kështu, Ab urbe condita nuk është thjesht një libër historie por biografia morale e një qytetërimi.
Livi është një arkitekt i fjalës.Stili i tij është i madhërishëm, i qetë, i ndërtuar me simetri klasike.Ai shkruan me një patos të përmbajtur, që të kujton një orator para një tempulli.Në çdo fjali ndien se historia nuk rrëfehet për kuriozitet, por për nderim.
Kjo është arsyeja pse studiuesit e kanë quajtur veprën e tij histori monumentale, sepse ajo nuk është thjesht rrëfim por ndërtim.
Ashtu si Koloseu apo Forumi Roman edhe libri i Livit është ngritur për të qëndruar në shekuj dhe ndonëse shumë pjesë të tij janë zhdukur, struktura morale e veprës mbetet e plotë.Në çdo fragment që ka mbijetuar, dëgjon një zë që thotë:
“ Këto janë shembujt që ndërtuan Romën, kujtoji që të mos biesh.”
Tit Livi jetoi në kohën e Perandorit August, njeriu që e riktheu paqen pas dekadave të luftërave civile.Por kjo paqe kishte një çmim, fundin e lirisë republikane.Ndaj shumë studiues kanë parë tek Livi një nostalgji për Republikën, një përpjekje për ta ringjallur shpirtin republikan përmes historisë.Augusti e vlerësonte dhe e mbështeste por Livi nuk i shkroi himne pushtetit të tij.Ai zgjodhi të lartësojë virtytin e të parëve, jo lavdinë e sundimtarit.Në këtë qëndrim qëndron madhështia e tij morale, të shkruash për të vërtetën në një kohë të heshtjes politike.
Pas dy mijë vitesh, Tit Livi mbetet zëri që i dha kujtesë një perandorie.
Ai kuptoi diçka që shumë historianë pas tij do ta harronin se historia nuk është vetëm për të shpjeguar të kaluarën, por për të ndërtuar të ardhmen.
Në çdo brez, popujt ndërtojnë monumente për të kujtuar fitoret ndërsa Livi ndërtoi një monument me fjalë për të ruajtur shpirtin.Për Romën e tij, ai ishte kujtesa që i lidhte njerëzit me rrënjët, një kujtesë që u jepte kuptim sakrificave dhe lavdisë.Në kohën tonë, ku historia shpesh reduktohet në shifra e data, Livi na kujton se historia është letërsi e shpirtit.Ajo nuk është për të numëruar por për të kuptuar sepse siç mund të thuhej me fjalët e tij: “Kur harrojmë pse u bë Roma e madhe, fillojmë të humbasim pse jemi njerëz.” Tit Livi ndërtoi një histori që nuk vdes sepse ajo është ngritur mbi themelet e virtytit, të kujtesës dhe të besimit në arsyen njerëzore.
Në çdo epokë të krizës, kur idealet zbehen dhe moralet përkulen, leximi i tij mbetet një udhëtim pas në kohë për të kuptuar vetveten. E pra , historia e Livit nuk është vetëm e Romës por e çdo qytetërimi që kërkon të kujtojë pse lindi, pse lulëzoi dhe pse duhet të mbetet i drejtë.
Tit Livi nuk shkroi për të kaluarën, ai ndërtoi një monument për të ardhmen dhe ky monument është vetë kujtesa njerëzore.
Ndaje
