Qysh nga koha më e hershme e njerëzimit, Dielli ka qenë më shumë se një trup qiellor që ndriçon ditën. Ai ka qenë simboli i jetës, energjisë dhe shpresës. Njerëzit e lashtë e kanë adhuruar Diellin si zot, si krijues dhe mbrojtës të tokës, të grurit që jep fryt, të ujit që çel jetë dhe të qiellit që ruan ekuilibrin e natyrës. Në Egjiptin e lashtë, Ra, zoti Diell, udhëhiqte ditën me barkun e tij të artë dhe mbante rendin në botë. Tempujt e tij, të ndërtuar me orientim të saktë drejt lindjes së Diellit, ishin qendra të adhurimit dhe ceremonive të mëdha. Faraonët vetë identifikoheshin me Diellin, duke u konsideruar pasardhës të fuqisë hyjnore të tij. Në kulturat indo-evropiane, Dielli simbolizonte triumfin e dritës mbi errësirën, shpresën mbi frikën dhe jetën mbi vdekjen. Ritualet e kultit të Diellit zhvilloheshin kryesisht gjatë ekvinokseve dhe solsticëve, momentet kur dielli zë kulmin e lindjes ose perëndimit. Popujt e lashtë ndërtonin altare dhe tempuj të orientuar drejt horizontit, ku rrezet e para të mëngjesit godisnin statujat e shenjta. Këto ceremonia nuk ishin vetëm akt adhurimi, por edhe një mënyrë për t’u harmonizuar me ciklin e natyrës dhe për të siguruar frytshmërinë e tokës, pasurinë e bagëtive dhe mbrojtjen nga fatkeqësitë. Në Mesopotami, kultet e diellit lidhnin fuqinë hyjnore me jetën e përditshme. Dielli kishte një rol vendimtar në kalendarin bujqësor duke treguar kohën për mbjellje dhe korrje. Në kulturat prehispanike, si ato të Majave dhe Aztekëve, Dielli ishte zoti kryesor. Tempujt e tij, si Piramida e Diellit në Teotihuacan, nuk ishin vetëm qendra fetare, por edhe pikënisje e astronomisë dhe matematikës, duke treguar lidhjen e ngushtë të njeriut me ciklin qiellor. Në Evropën mesjetare, Dielli mbeti simbol i dritës, shpresës dhe jetës, pavarësisht se shumë qytetërime u përqendruan në religjionet monoteiste. Festat popullore dhe ritualet e bujqve shpesh përkujtonin ciklin diellor, ndezja e flakërave, vallëzimet dhe këngët ishin mënyra për të falënderuar dhe për të siguruar mbrojtjen e tokës dhe të bagëtive. Çdo lindje dhe perëndim i Diellit ishte një ngjarje e shenjtë, një rit që lidhte njeriun me universin dhe me përjetësinë e natyrës. Simbolet e kultit të Diellit janë të pasura dhe të shpërndara gjerësisht në art dhe arkitekturë. Nga statujat dhe mozaikët, te relievet dhe pikturat murale, Dielli shfaqet gjithmonë si rreth, si rreze, si simbol i energjisë dhe fuqisë. Në tempullin e Aphaia-s në Egjinë e lashtë, artistët ilustronin betejat e heronjve nën rrezet e Diellit, duke i dhënë jetës dhe lëvizjes çdo skenë. Në arkitekturën e tempujve dhe pallateve, dritarja dhe hapësirat orientoheshin gjithmonë për të lejuar që Dielli të “ndriçonte” ceremonitë. Kulti i Diellit nuk ishte thjesht besim por një mënyrë jetese. Ai lidhi njeriun me natyrën, me tokën, me frytshmërinë dhe me universin. Çdo rreze dielli që prek faqen e tokës, çdo mëngjes dhe çdo mbrëmje, kujton njeriun për lidhjen e tij me botën, për energjinë që e rrethonte dhe për ritmin e përjetshëm të jetës. Edhe sot, ndërsa ecim mes qyteteve moderne dhe rrugëve të zhurmshme, Dielli mbetet një simbol i fuqisë, shpresës dhe frymëzimit. Në çdo rrezetim, ne mund të ndiejmë jehonën e kulturave të lashta, që i kushtuan çdo ditë adhurimit të Diellit dhe respektit për jetën. Ky kult, i hershëm dhe universal, na tregon se njeriu ka gjithmonë nevojë për dritë, për energji dhe për një forcë që i frymëzon zemrën.
