Cesare Lombroso ishte një nga figurat më të njohura dhe më kontradiktore të kriminologjisë së shekullit XIX. Ai ishte mjek dhe psikiatër italian, i cili synoi të kuptonte krimin jo thjesht si një fenomen shoqëror, por si një dukuri biologjike dhe natyrore. Lombroso ishte i bindur se disa njerëz lindin me predispozita për krim dhe se kriminaliteti mund të trashëgohet nga brezi në brez. Në qendër të teorive të tij ishte “krimineli i lindur” individi që kishte karakteristika fizike dhe psikologjike që e dallonin nga pjesa tjetër e shoqërisë. Duke përdorur fiziologjinë, psikiatrinë dhe teorinë e degjenerimit, ai studionte kafkat, trupat dhe fytyrat e të burgosurve. Ai besonte se disa tipare, si forma e hundës, nofullës, veshëve, kockave të fytyrës, madje edhe asimetria e trupit, mund të ishin shenja të një predispozite të lindur për sjellje kriminale. Lombroso frymëzohej gjithashtu nga Darvinizmi social, duke parë shenjat e lindura të kriminalitetit si prova të një faze më primitive të zhvillimit njerëzor. Për shembull, ai shpesh krahasonte disa tipare të kriminelëve me ato të paraardhësve tanë primitivë, duke i cilësuar si mbetje të instinkteve të hershme dhe të papërpunuara. Ky ishte një nga aspektet më të diskutueshme të teorive të tij, sepse i jepte një dimension biologjik dhe determinist sjelljes njerëzore, duke lënë pak hapësirë për ndikimin e edukimit, shoqërisë apo zgjedhjeve personale. Në praktikë, Lombroso përdorte metodat antropologjike dhe mjekësore për të analizuar të burgosurit. Ai matte dimensionet e trupit, studionte shenjat fizike, shprehitë e sjelljes dhe historitë e jetës së individëve. Bazuar në këto studime, ai krijoi kategoritë e kriminelëve, si,krimineli i lindur, krimineli pasional, krimineli i rastit dhe krimineli moral. Sipas tij, vetëm krimineli i lindur kishte tipare të dukshme fizike që mund të identifikoheshin nga ekspertët. Megjithatë, teoritë e Lombrosos janë sot të kritikuara për shumë arsye. Ato përforcuan stereotipa, krijuan paragjykime ndaj njerëzve me tipare fizike të caktuara dhe shpesh përdoren për të justifikuar trajtime të padrejta në sistemet e drejtësisë. Shumë nga metodologjitë e tij nuk përputheshin me standardet moderne shkencore dhe disa janë konsideruar pseudo-shkencë. Pavarësisht kritikave, Lombroso kishte një ndikim të madh në kriminologjinë moderne. Ai frymëzoi studime të mëvonshme mbi profilizimin kriminal, ndikimin e faktorëve biologjikë dhe psikologjikë në sjelljen antisociale, si dhe hulumtime mbi lidhjen midis mjedisit dhe predispozitave të lindura. Ai e çoi studimin e krimit nga një diskurs moral dhe ligjor drejt një qasjeje shkencore dhe empirike, duke hapur rrugën për psikiatrinë kriminale dhe kriminologjinë moderne. Lombroso mbetet një figurë kontradiktore: një pionier që provoi të kuptonte natyrën e kriminalitetit, por gjithashtu një paralajmërim për rrezikun e biologjizimit të moralit dhe ligjit. Ai na tregon se kërkimi shkencor, pa kujdes etiko-shkencor, mund të përdoret për të justifikuar paragjykime dhe padrejtësi shoqërore.
