8 nëntor 1462 , një gur themeli i gjuhës dhe identitetit kombëtar. Ka momente në historinë e një kombi që, megjithëse të vogla në dukje, mbartin peshën e shekujve. Një nga këto është Formula e Pagëzimit, dokumenti më i hershëm i njohur deri më sot në gjuhën shqipe, datuar më 8 nëntor 1462. Vetëm një fjali e shkurtër, por me domethënie të madhe për historinë tonë kulturore dhe gjuhësore. “Unte’ paghesont premenit Atit et Birit et Spertit Senit.” “Unë të pagëzoj në emër të Atit, të Birit dhe të Shpirtit të Shenjtë.” Kjo fjali, e shkruar në dialektin verior të shqipes me alfabet latin, është dëshmia më e hershme që shqipja ka dalë nga goja e popullit dhe është vendosur në letër, një hap i madh drejt identitetit të saj të shkruar dhe të dokumentuar. Në mes të shekullit XV, Shqipëria po përjetonte periudhën e saj më të trazuar por edhe më heroike, luftën e gjatë kundër Perandorisë Osmane nën udhëheqjen e Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Përkrah tij, si bashkëpunëtor i afërt dhe këshilltar shpirtëror, qëndronte Pal Engjëlli (Paulus Angelus), kryepeshkop i Durrësit, një nga figurat më të rëndësishme të klerit shqiptar të kohës. Më 8 nëntor 1462, gjatë një vizite baritore në Mat , Pal Engjëlli hartoi një letër udhëzuese në latinisht për priftërinjtë dhe besimtarët e zonës. Brenda saj përfshiu një formulë pagëzimi në gjuhën shqipe, për t’u përdorur nga prindërit në rast se fëmijët ndodheshin në rrezik jete dhe nuk mund të pagëzoheshin nga kleri.
Ky veprim tregon ndjeshmërinë e thellë shpirtërore dhe ndjenjën e përfshirjes kombëtare që kishte Engjëlli, i cili e kuptonte se gjuha amtare ishte ura më e fortë midis fesë dhe popullit.
Dokumenti, i ruajtur në një kodik të shekullit XV në Bibliotekën “Laurenziana” të Firences, mbeti i panjohur për shekuj me radhë.Vetëm në vitin 1915, studiuesi dhe historiani rumun Nicolae Iorga e zbuloi dhe e publikoi për herë të parë, duke i dhënë botës shkencore dëshminë e parë të gjuhës së shkruar shqipe.Ky zbulim i dha një shtysë të madhe studimeve albanologjike. Ai dëshmoi se shqipja nuk ishte një gjuhë “pa traditë shkrimi”, siç pretendonin disa autorë të huaj të kohës, por përkundrazi, kishte rrënjë të hershme dhe përpjekje të ndërgjegjshme për t’u përdorur në kontekst zyrtar dhe kishtar.
Formula e Pagëzimit përfaqëson më shumë se një tekst fetar. Ajo është dëshmia e parë e ndërgjegjes gjuhësore shqiptare, një sinjal i qartë se njerëzit e asaj kohe ndienin nevojën që fjala e tyre amtare të kishte vendin që meritonte.Gjuha e përdorur është shqipe veriore, me elemente të pastra fonetike dhe morfologjike që kanë mbetur të gjalla deri më sot në gegërishten tradicionale.Përdorimi i alfabetit latin tregon gjithashtu përpjekjet e hershme për të gjetur një formë të përshtatshme shkrimi për gjuhën shqipe, përpara se të kristalizohej standardi i sotëm.Ky dokument i vogël është, në thelb, fara e parë e letërsisë shqiptare, pararendës i veprave të mëdha që do të pasonin më vonë, si “Meshari” i Gjon Buzukut (1555), “Fjalori” i Frang Bardhit (1635), apo “Çeta e Profetëve” e Pjetër Bogdanit (1685).
Në 563 vjet që nga ajo ditë e ftohtë nëntori, Formula e Pagëzimit mbetet një gur themeli i identitetit kombëtar shqiptar.Ajo shënon momentin kur fjala shqipe kaloi nga tradita gojore në dokument të shkruar,një hap i vogël për një njeri, por i madh për një komb.Në çdo përvjetor të 8 nëntorit, kujtojmë jo vetëm Pal Engjëllin dhe kontributin e tij, por edhe forcën e një gjuhe që mbijetoi mes perandorive, ndalimeve dhe harresës, për t’u bërë më vonë simbol i bashkimit dhe krenarisë sonë kombëtare. Në një kohë kur komunikimi global rrezikon të zbehë dallimet kulturore, kujtimi i “Formulës së Pagëzimit” na rikujton rëndësinë e ruajtjes së gjuhës amtare si pjesë e identitetit tonë. Nëse Pal Engjëlli do të jetonte sot, ndoshta do të na thoshte,
“Ruani gjuhën tuaj sepse në të rron shpirti i kombit.”
Ndaje
